SSD’ler senelerden beri kullanımda ve zaman içinde fiyatlar düştü, kapasiteler arttı ama hızlı biçimde ilerleyen SSD’lere rağmen SATA bağlantısının son sürümü olan SATA 6.0 Gbps bile yeterli band genişliğini sunamaz hale geldi. İşte bu nedenden ötürü OCZ RevoDrive gibi PCIe bağlantısını esas alan kart biçimli SSD’ler görmeye başladık. Son nesil anakartlarla birlikteyse SATA Express, M.2 gibi fiziksel bağlantılar ve arabirimler karşımıza çıkmaya başladı. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! SSD’ler en baştan beri çoğunlukla 2.5 inç disk formatında biçimlendirildiler ki dizüstü ve masaüstü sistemlere takılabilsinler. Daha da ince olan tabletler ve hibrit sistemler artınca 2.5 inç SSD’ler sığmaz oldu, mSATA ve sonrasında M.2 kullanan kart biçimli SSD’ler belirdi. Bu yüzden masaüstü, dizüstü sistemler ve tabletlerde farklı tip NAND Flash esaslı depolama birimleri karşımıza çıkıyor ve kafalar karışabiliyor. Fiziksel anlamda seçenekler: Masaüstü: 2.5 inç SATA ya da SATA Express, M.2 kart, PCIe kart Dizüstü: 2.5 inç SATA, mSATA kart, M.2 kart Tablet ve hibrit: eMMC, mSATA kart, M.2 kart olsa da sadece fiziksel boyutları bilmemiz yetmiyor. Örneğin masaüstü sistemlere yönelik SATA ve PCIe sürücüler tamamen farklı bağlantıları kullanırken SATA Express sürücüler bu ikisini bir araya getiriyor, en yeni nesil M.2 sürücülerse çok daha esnek ve modeline göre SATA, PCIe ya da USB 3.0 bağlantısını kullanıyor. Bunlara ek olarak M.2 ile birlikte aktarım standardı olarak eski nesil AHCI dışında yeni nesil NVMe (NVM Express) kullanılabiliyor yani M.2’nin geleceği parlak. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! Benzer etkiyi dizüstü bilgisayarlar, tabletler ve hibrit sistemlerde de görüyoruz. Önceki nesil PCIe esaslı mSATA yerini M.2 kartlar alıyor. Ucuz seçeneklerde eMMC devam ediyor ama iddialı ürünlerde M.2 kullanımı artıyor. Bu yüzden yeni bir SSD almak isteyenler ya da sistemindeki SSD’yi terfi etmek isteyenler için dikkat edilmesi gereken bazı noktalar var. Şimdi öncelikle form faktörlerini ele alalım. Form Faktörleri 2.5 inç SSD’ler Bu SSD’ler çoğu durumda karşımıza çıkan temel seçenek ve kapasiteleri 960 GB’a uzanabiliyor. Bağlantı çoğu durumda SATA 6.0 Gbps yani aktarım hızları 550 MB/saniye üstüne çıkamıyor. Yüksek performans sunmaları mümkün olsa da artık SATA 6.0 Gbps yeterli gelmiyor. SATA 3.0 sonrasında SATA 3.1 ile ufak güncellemeler geldi ama son nesil SATA 3.2 ile SATA ile PCIe’i birleştiren SATA Express ve ufak versiyonu olan M.2 duyuruldu. Bu yüzden teorik olarak 2.5 inç diskler gelecekte SATA Express şeklinde sunulacak ama üreticiler buna destek vermedi ve 2.5 inç SATA Express sürücüler raflarda yerini almadı. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! Son kullanıcılar SATA disk ve SSD’leri kullanırken işletmeler uzun zamandan beri SCSI ve SAS (Seri Bağlantılı SCSCI) sürücüleri kullandılar. Intel’in geliştirdiği U.2 (SFF-8639) adlı son nesil bağlantı SATA 3.2 ile gelen SATA Express bağlantısına sahip sürücülerle aynı fişmiş gibi görünse de PCIe x4 yolunu farklı biçimde kullanıyor. SAS yerini alacak olan U.2 aktarım sırasında NVMe kullanıyor. U.2 destekli 2.5 inç sürücülerde bağlantı için kullanılan fişin ucu farklı ve anakarttaki SATA Express fişleri yerine bir adaptörle M.2 fişi kullanılabiliyor. Bu sürücüler sunucu ortamları için mantıklı. Sadece PCIe yoluyla aktarımı destekliyor. Tam Boy Kart SSD’ler SATA sınırlamasının sorun çıkaracağını fark eden üreticiler senelerden beri PCIe kart biçimli SSD’ler sunuyor. Bunların bazıları PCIe x4, bazıları PCIe 2.0 x8 gibi bağlantılar kullanarak saniyede GB’larca veri akışına imkan sağlıyor yani SATA 6.0 Gbps sınırı kat kat aşılıyor. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! gibi SSD’ler kendi içinde RAID0 olarak işleyen SSD’ler sayesinde 2000 MB/saniye gibi uçuk hızlara çıkabiliyor. Elbette kart yapısından ötürü sadece masaüstü sistemler için uygunlar. Özellikle CAD/CAM ve A/V gibi yüksek veri akışı gerektiren uygulamalar ve sunucu ortamları için idealler. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! mSATA SSD’ler 2.5 inç SSD’lerin dizüstü bilgisayarlarda kullanıldığını gördük ama boyutlar azalınca ve cihazlar incelince SATA geliştiricileri mSATA çözümünü buldu. Dizüstü bilgisayarlarda genelde Wi-Fi ağ kartı takmak için kullanılan mini PCIe yuvasıyla benzer yapıda olan ama PCIe yerine SATA kontrolcüye bağlantı kuran mSATA yuvası yaygınlaştı ve buna uyan mSATA kartı olan SSD’ler belirdi. Bunlarda da SATA ile ilgili hız sınırlaması geçerliydi. Anakart ya da dizüstü bilgisayarda ufak kart yuvası varsa mSATA mı yoksa mini PCIe mi olduğunu teyit etmelisiniz çünkü ikisi uyumlu değiller. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! M.2 SSD’ler Bu kartlar son nesil SSD’lerde karşımıza çıkıyor. Ufak boyutlarına rağmen SATA 3.2 ile gelen yenilik sayesinde SATA, PCIe ve USB 3.0 bağlantılarına destek vererek esneklik sağlıyorlar. Kartlar ufak olmasına rağmen performansları yüksek ve hem anakartlar, hem dizüstü bilgisayarlar, hem de tabletlerde kendilerine yer bulabiliyorlar yani gelecekte çok daha fazla M.2 kart SSD karşımıza çıkacak. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! M.2 kartlar, mSATA aksine belirli bir fiziksel ölçüde değil ve farklı seçenekler var. Uzunlukları, bağlantı fişleri fark gösteriyor yani dikkatli olmalısınız. Genelde kalınlık 22 mm ve uzunluk 42, 60, 80 ya da 110 mm. Fiş farklılığının nedeni uyumsuz M.2 kartın takılmasını engellemek. Üstten bakınca solda çentik varsa B Key, sağda varsa M Key, ikisi de varsa B & M Key adı veriliyor. B Key kartlar PCIe 2.0, SATA, USB 2.0/3.0 destekli. M Key kartlar PCIe x4 ve SATA destekli yani depolama için daha uygun ama şart değil. Takılacak yuvanın desteklediği uzunluğa, Key türüne ve bağlantı tipine bakmadan M.2 kart almamalısınız! Önerimiz 2.5 inç gövdede, SATA 6.0 Gbps sınırlara takılıyor, SATA Express yaygınlaşmadı ve U.2 son kullanıcılara göre değil. mSATA kartlar tarih oldu. Tam boy kart SSD’ler çok iddialı olsa da sadece masaüstüyle uyumlu ve kullanım alanı sınırlı. Bu yüzden önerimiz M.2 tip SSD’leri tercih etmeniz ve masaüstünde kullanırken anakartınızda uygun yuva yoksa PCIe adaptöründen destek almanız. Örneğin gelecek nesil OCZ RevoDrive 400 ile PCIe kart üzerine takılı M.2 kart sunulacak. Fiziksel Bağlantı SATA 3.0 (6.0 Gbps) PATA sonrasında sahneye çıkan SATA serial yapısıyla kabloları inceltti, aktarım hızını arttırdı ve master/slave jumper seçimine son verdi. SATA ilk nesilde 150 MB/saniye, SATA 2.0 ile 300 MB/saniye, SATA 3.0 ile 600 MB/saniye aktarıma izin verdi. Sabit diskler asla bu sınırlara takılmadı ama hızla gelişen SSD’ler için artık yeterli değil. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! mSATA Anakartlar, dizüstü bilgisayarlar, mini PC’lerde görebildiğimiz mSATA yazılı yuvalara takılan kartlar aslında aktarım için SATA bağlantısını kullanıyor yani en çok 600 MB/saniye aktarım yapılabiliyor. Aslında SATA ile mSATA epey benzer ve ikincisi minyatür versiyonu. Bu nedenle mSATA kartları SATA portuna bağlama imkanı veren adaptörler var yani mSATA sürücünüz varsa masaüstü sistemlerle de kullanabilirsiniz. Gelecek vaat etmiyor. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! PCIe SATA 3.0’daki 600 MB/saniye aktarım sınırından ötürü PCIe tip SSD kartlar belirdi. PCIe 1.0 x1 ile 250 MB/saniye, PCIe 2.0 x1 ile 500 MB/saniye, PCIe 3.0 x1 ile 1 GB/saniye aktarım mümkün olduğu için örneğin Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! gibi PCIe 2.0 x8 kullanan bir SSD, tek yönde 4 GB/saniye aktarım yapabiliyor. İşte bu avantajdan ötürü PCIe desteğini SATA ile birleştirme kararı kaçınılmaz hale geldi, SATA Express doğdu. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! SATA Express SATA 3.0 ile 600 MB/saniye aşılamayınca çözüm olarak PCIe destekli SATA Express geliştirildi. SATA 3.2 ile tanıtılan SATA Express için anakartlara özel bir çözüm uygulandı. Yeni anakartlarda görülen SATA Express fişleri, iki SATA 6.0 Gbps portuyla PCIe bağlantısını birleştiriyor. Aktarım hızı 2 x 600 MB/saniye ya da PCIe üzerinden 2 GB/saniye olabiliyor. SATA Express cihazı olmayanlar aynı fişlere iki tane birden SATA 6.0 Gbps cihaz takabiliyor. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! M.2 Anakart ya da dizüstü bilgisayarda M.2 kart yuvası görürseniz şanslısınız çünkü SATA, PCIe ve USB 3.0 imkanları bir arada. SATA Express’in mini versiyonu olmakla birlikte daha cazip görünüyor. M.2 kart almadan önce takılacak yuvanın boyut desteği, Key türü, bağlantı çeşidi, arabirim kontrol edilmeli. SATA Express gibi SATA ile PCIe bağlantıları birleşiyor dedik yani hız açısından sınırlama yok. Son nesil M.2 SSD’ler sadece PCIe 3.0 x4 bağlantısını kullanarak 32 Gbps (4 GB/saniye) hızına kadar aktarım elde edebiliyor. M.2 SSD seçerken SATA 2.0/3.0 (AHCI), PCIe (AHCI), PCIe (NVMe) esaslı olanlar karşınıza çıkabilir ve hangi tip olduğuna, desteklediği en yüksek hıza dikkat etmelisiniz. U.2 Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! PCIe 3.0 x4 bağlantısı üzerinden aktarım yapabilen U.2 sadece sınırlı sayıda işletmelere yönelik sürücüde karşımıza çıkıyor. Başta söylediğimiz değere ve NVMe seçeneğine destek veren anakartlar ve sürücülerde aktarım hızı 4 GB/saniye değerine ulaşabiliyor. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! Önerimiz SATA 3.0 ile birlikte sunulan hız yetersiz ve PCIe ile ciddi ilerleme olsa da bu yuvalar sadece anakartlarda mevcut. mSATA yuvası yeni nesil anakart, mini PC ve dizüstü bilgisayarlarda yer bulamıyor, artık yerini M.2 aldı. SATA Express çoğu yeni anakartta olsa da SATA Express SSD yok denebilir. U.2 ise sadece işletmeler için uygun. Bu yüzden M.2 yuvalı anakartlar ve dizüstü bilgisayarlar tercih edilmeli ve M.2 SSD’ler alınmalı ama dikkat edilmesi gereken SSD’nin PCIe yolunu ve mümkünse NVMe standardını esas alıyor olması. İletişim Standardı AHCI PATA tip sabit diskler IDE modunu kullanarak iletişim kuruyordu. SATA fişini içeren sabit disklere geçilince, Intel tarafından on sene kadar önce geliştirilmiş bir sonraki seçenek AHCI standardı tanıtıldı. Sistem belleğiyle depolama cihazları arasındaki iletişimi sağlayan AHCI sayesinde aynı zamanda NCQ, hot-swap gibi kolaylıklar da hayata geçti. SSD’ler açısından NCQ önemli çünkü bu sayede yazma ve okuma işlemleri optimize edilebilir hale geldi. AHCI sürücülerini modern işletim sistemleri standart olarak desteklediği için sürücü yüklemeden depolama cihazları takılabiliyor ve işletim sistemi kurulabiliyor. Diğer yandan seneler önce geliştirilen AHCI döneminde sabit diskler hakimdi ve bunlara uygun tasarlanmıştı. NAND Flash esaslı SSD’ler içinse daha iyi bir çözüm şart oldu. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! NVMe Açılımı “Non-Volatile Memory Express” olan yani daha en başından SSD’ler ve yeni nesil PCIe bağlantısı için geliştirilen NVMe iletişim arabirimi protokolü Samsung, SanDisk, Dell ve Seagate gibi devlerin öncülüğünde hazırlandı. Basit bir anlatımla AHCI’nın yerini alacak bir sonraki adım. Önceliğiyse çalışma sistemi temelden farklı sabit disklerden SSD’lere geçişi en iyi biçimde değerlendirmek. NVMe, AHCI’ye kıyasla gecikme süresini düşürüyor, daha büyük komut sıralarını işleme alabiliyor, modern SSD’lerin güçlü olduğu paralel komut çalıştırma avantajını sonuna kadar kullanıyor. Bu sayede SSD’niz sistemden gelecek komutu beklemek yerine yüksek verimle işleyebiliyor. Bu fark özellikle sunucular açısından ciddi bir avantaj. Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! Güncellenmiş Windows 7, standart Windows 8 ve Windows 10 ile NVMe sürücüleri geldiği için tak-çalıştır kullanım sorunsuz ama AHCI’de olduğu gibi üreticinin sunduğu sürücüyü kurarak performansı arttırmak mümkün. Aksine tüm anakartlardaki BIOS’lar ile NVMe desteği gelmiyor yani işletim sistemi kurup başlatama imkanını olmayabilir. SATA 6.0 Gbps yetersizliğinden ötürü PCIe devreye girince ve SATA Express ile ufak versiyonu olan M.2 belirince, bir yandan da AHCI yerini alacak NVMe ön plana çıktı. Yeni nesil SSD kontrolcülere NVMe desteği eklenmiş olmakla birlikte geriye dönük uyum için AHCI desteği de yer alıyor. Önerimiz AHCI artık geride kaldı ve yeni nesil SSD’ler giderek artan oranda NVMe destekliyor. Anakartınız, işletim sisteminiz açısından bir sorun yoksa mümkün olduğunca NVMe destekli SSD’ler seçerek performans artışı elde edebilirsiniz. SSD seçmeden önce analiz etmeyi ihmal etmeyin.
SSD Satın Alma Rehberi – Bölüm 2 SSD form faktörleri, fiziksel bağlantılar ve veri aktarım standartlarından söz etmiştik. Kısaca özetlemek gerekirse genelde 2.5 inç disk biçiminde gelen SSD’lerin SATA 6.0 Gbps portundaki yetersizlikten ötürü PCIe bağlantısına yöneldiğini, buna paralel olarak mobil cihazlara da sığabilmesi için M.2 kartlara rağbetin arttığını belirttik. M.2 kart yuvalarını yeni nesil dizüstü bilgisayarlar, hibrit cihazlar dışında anakartlar da içeriyor ama fiziksel görüntü M.2 kart olsa da bazıları aktarım için eski nesil SATA 6.0 Gbps, yeni olanlarsa daha yüksek hızdaki PCIe x4 yolunu kullanıyor. Bu nedenden ötürü geleceğe yönelik yatırım için M.2 kart biçimli bir SSD arıyorsanız bile aktarım yöntemi ve standartlara dikkat etmeniz gerekiyor. M.2 SATA SSD’ler ufak olsa da aktarım hızı 550 MB/saniye ile sınırlı kalıyor. PCIe veriyolunu kullanan M.2 SSD’ler hem daha yüksek hızlara çıkabiliyor, hem de sadece 20 dolar civarı olan bir adaptör sayesinde M.2 kart yuvası olmayan anakartlardaki PCIe yuvalarına takılabiliyor. Sitemizde kısa süre önce gerçekleştirdiğimiz Gizlenmiş İçerikGörmek İçin Foruma Giriş Yapınız. ! söz ettiğimiz türden PCIe 3.1 x4 adaptörü karşımıza çıkmıştı. Ayrıca 2.6 GB/saniye değerine çıkan hızlar ve NVMe desteğinden etkilenmiştik. Bu elbette performans anlamında en üst noktada yer alan bir seçenek ve pahalı. Aynı zamanda yeni nesil anakartlar ve dizüstü bilgisayarlarla uyumlu ama tabletler ya da bazı hibrit bilgisayarların içini açıp yerleştirmek mümkün değil. Az yer kaplaması istenen akıllı telefonlar, tabletler, hibrit cihazlarda depolama için NAND bellekler ve microSD kart yuvaları revaçta. Dikkat edilmesi gereken bu belleklerin ve takılacak kartların performansı. Akıllı telefon ve tabletler bir süre öncesine kadar eMMC 5.0 ve 5.1 standardını kullanan NAND bellekler popülerdi. Mobil işlemcilerin hızlanması, belleklerin LPDDR4’e geçmesiyle depolama birimlerinin de hızlanması şart oldu. 4K video çekimleri için de bu durum kaçınılmazdı. Buna uygun biçimde UFS 2.0 duyurusu geldi. eMMC Yerini UFS 2.0 Alıyor Yüksek hızda okuma/yazma, eş zamanlı işlem gerçekleştirme, bekleme süresini azaltma gibi avantajları olan UFS 2.0 standardı sayesinde sıralı okuma 350 MB/saniye ve sıralı yazma 150 MB/saniye olabiliyor. eMMC 5.1 ile bu değerler sırasıyla 250 ve 125 MB/saniye olabiliyordu. Mobil cihazlara harici olarak eklenebilen microSD kartlardaysa Class 10 ya da UHS-1 türü yüksek performanslı modeller olsa bile genelde sıralı okuma 100 MB/saniye ve yazma 50 MB/saniye üzerine çıkamıyor. Bu yüzden üreticiler kimi mobil cihazlarda performansı garanti edebilmek için microSD kart yuvasına yer vermiyor, dahili belleğin kullanılmasına öncülük ediyor. Mobil cihazlardaki depolama kapasitesi kadar okuma/yazma performansına yakından bakmak önemli hale gelmiş durumda. Elbet benzer durum tabletler ve hibrit cihazlar için de geçerli. İkisi bir arada hibrit cihazların bazılarında ve dizüstü bilgisayarların neredeyse tümünde depolama birimi güncellenebiliyor. Mobil cihaz almadan önce depolama için kullanılan NAND flash medyanın sabit mi yoksa modüler mi olduğunu kontrol etmelisiniz. Eski nesil cihazlarda modüler SSD’ler genelde mSATA olarak karşımıza çıkıyor ve aktarım için SATA kullanılıyor. Yeni nesil dizüstü bilgisayarlar, Intel NUC benzeri mini PC’ler ve anakartlarda M.2 yuvaları var ama SATA mı yoksa PCIe mi olduklarına dikkat etmeli, mümkünse PCIe olanı seçmelisiniz.
